درآمدی بر مبانی کلامی تفسیر علمی قرآن کریم

 فصلنامه علمی پژوهشی آینه معرفت دانشگاه شهید بهشتی، شماره 48، پاییز95  

بهاره مظاهری طهرانی¹، عباس مصلایی پور²، فرزانه روحانی مشهدی³

 چکیده

خداوند متعال در آیات متعددی از قرآن کریم به انواع مختلفی از پدیده‌های طبیعی اشاره کرده و به طور صریح یا غیر صریح برخی از ویژگی‌های آنها را توصیف می‌نماید. لذا بهره گیری از یافته‌های علمی متقن و معتبر می‌تواند در فهم بهتر و دقیقتر این آیات راهگشا باشد. این امر لزوم اهتمام ویژه به روش تفسیر علمی و تبیین و تنقیح مبانی آن را نشان می‌دهد. اما برخی از صاحبنظران به صراحت با تفسیر علمی آیات قرآن مخالفت کرده و دلایل مختلفی برای معتبر نبودن آن ارائه می‌نمایند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که عمده اشکالات مخالفان تفسیر علمی علاوه بر اینکه ناشی از نداشتن تعریف درستی از تفسیر علمی است، به این دلیل است که مبانی کلامی تفسیر علمی به خوبی تبیین نشده است. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که برای ارائه هرگونه برداشت و استنباط علمی صحیح از آیات قرآن می‌بایست مبانی کلامی خاصی در نظر گرفته شود. البته نمی‌توان گفت که این مبانی کلامی تنها مختص به تفسیر علمی هستند، چراکه در سایر روش‌های تفسیری نیز موضوعیت دارند، ولی نسبت دادن آنها به تفسیر علمی از آن جهت است که نقش اساسی و تعیین کننده‌ای در این روش تفسیری دارند، به گونه ای که کاربست یا خدشه در آنها به صورت نظری در اعتبار تفسیر علمی یا به صورت عملی در نحوه تفسیر علمی و مصادیق آن اثرگذار است. این پژوهش نشان می‌دهد که مهمترین مبانی کلامی دخیل در تفسیر علمی عبارتند از: ترکیبی و چند ساحتی بودن زبان قرآن؛ واقع نمایی و عدم راهیابی باطل به قرآن؛ جاودانگی و فراعصری بودن قرآن؛ چند معنایی و چند لایه بودن معانی قرآن؛ حکیمانه بودن کلام، افعال، اوامر و نواهی الهی؛ ضرورت وجود اسباب در اداره و انجام امور توسط خداوند.

کلمات کلیدی:قرآن و علم، تفسیر علمی، مبانی تفسیر، زبان قرآن، جاودانگی، چند معنایی، سلسله علل و اسباب در طبیعت، حکمت در قول و فعل خداوند.