تبادل دانش

تاریخ تفسیر قرآن کریم

دکتر احمد پاکتچی

 برای دانلود و مشاهده فهرست مطالب این کتاب به ادامه مطلب مراجعه نمایید:

فهرست:

مقدمه ............................................................................................................................................ 1

فصل اول

چیستی تاریخ

مقدمه ............................................................................................................................................ 4

21. دیدگاه سرگذشتی و تاریخی به وقایع . ................................................................................. 6

22. روابط بین جریان ها و وقایع ................................................................................................. 8

23. رابطه بین سیستم ها.............................................................................................................. 9

24. مفهوم تغییر بحرانی . .......................................................................................................... 10

فصل دوم

چیستی تفسیر

1. عناصر تفسیر . ......................................................................................................................... 12

1-1 . تفاوت ماهوي قرآن و حدیث ........................................................................................... 15

2. عناصر زبانشناختی ................................................................................................................. 16

1-2 . روابط بینامتنی . .................................................................................................................. 18

2-2 . بافت کلام ......................................................................................................................... 23

3-2 . فاصله تاریخی ................................................................................................................... 25

4-2 . فاصله گفتمانی . ................................................................................................................. 28

3. خوانش یا تفسیر . .................................................................................................................... 31

4. فرایند تفسیر . .......................................................................................................................... 33

1-4 . تفاسیر تحلیلی . .................................................................................................................. 34

2-4 . تفاسیر توسعه اي .............................................................................................................. 35

راه هاي اعتبارسنجی اطلاعات افزوده ....................................................................................... 36

5. تأویل یا تفسیر ....................................................................................................................... 39

6. تفسیر در حوزه ادیان دیگر .................................................................................................... 41

فصل سوم

جایگاه تفسیر در سده نخست هجري

1. ضرورت تفسیر در قرن اول . .................................................................................................. 45

1-1 . اختلاف زبان بین اعراب شمالی . ...................................................................................... 46

2-1 . اختلاف زبان بین اعراب جنوبی و شمالی . ....................................................................... 48

3-1 . حضور موالیان در جهان اسلام . ........................................................................................ 50

2. ارتباط با اهل کتاب . ............................................................................................................... 52

1-2 . قبل از فتوحات .................................................................................................................. 53

1-1-2 . مسیحیان عربستان ...................................................................................................... 54

2-1-2 . یهودیان عربستان ........................................................................................................ 56

2-2 . بعد از فتوحات ................................................................................................................... 59

3. گروههاي مخالف و موافق تفسیر ......................................................................................... 60

1-3 . اختلاف میان کبار و صغار صحابه ................................................................................... 60

2-3 . اختلاف میان صغار صحابه . .............................................................................................. 61

3-3 . نقش قراء صحابه در مخالفت با تفسیر . ........................................................................... 64

4-3 . نیاز به تفسیر در دوره تابعین ............................................................................................ 66

1-4-3 . نمونه اي از مخالفت با تفسیر در دوره تابعین ............................................................ 70

2-4-3 . توسعه طلبی بومها ....................................................................................................... 71

فصل چهارم

جریان تدوین تفسیر در سده هاي 2و 3 هجري

1. ویژگیهاي این دو قرن . .......................................................................................................... 73

2. تفسیر در حوزه اهل سنت . ..................................................................................................... 77

1-2 . تفاسیر کلامی ................................................................................................................... 77

2-2 . تفاسیر فقهی ..................................................................................................................... 78

3-2 . تفاسیر روایی ..................................................................................................................... 78

4-2 . تفاسیر ادبی ....................................................................................................................... 79

5-2 . جوامع تفسیري . ................................................................................................................. 8

3. ویژگی تفاسیر این دوره ......................................................................................................... 85

1-3 . جامعیت............................................................................................................................. 85

2-3 . ایرانی بودن ....................................................................................................................... 87

4. تفسیر در حوزه تشیع . ............................................................................................................. 87

1-4 . تفاسیر قرن 2ه . ............................................................................................................... 88

2-4 . تفاسیر قرن 3ه . ............................................................................................................... 90

فصل پنجم

کارکردهاي تفسیر در سده هاي متقدم هجري

مقدمه ......................................................................................................................................... 94

1. کارکردهاي آموزشی تفسیر ................................................................................................... 95

1-2 . کارکردهاي استنادي . ........................................................................................................ 96

2-2 . کارکردهاي توسعه اي . ...................................................................................................... 98

2. ضرورت شکل گیري فرا زبان تفسیر ................................................................................... 100

3. پیدایش علم تفسیر ............................................................................................................... 106

4. کارکردهاي عمومی تفسیر .................................................................................................. 110

1-4 . شکل گیري پدیده قصص و وعظ ................................................................................... 111

2-4 . شکل گیري تفاسیر واعظانه ............................................................................................ 114

فصل ششم

تفسیر در سده هاي 5و 6 هجري

1. مقدمه . .................................................................................................................................. 119

1-1 . مفهوم ارتباط منطقی و فرهنگی ..................................................................................... 119

1-1-1 . جریان مطوعه . ............................................................................................................ 123

2-1 . مفهوم تقابل منطقی و فرهنگی ...................................................................................... 125

3-1 . شرایط سیاسی اجتماعی قرنهاي 5 و 6ه ...................................................................... 127

2. جابجایی فرهنگی در مناطق پیرامونی جهان اسلام .......................................................... 130

3. تأثیرپذیري جهان اسلام از جهان مسیحیت....................................................................... 131

1-3 . شکل گیري مکتب غزالیه .............................................................................................. 136

فصل هفتم

تفسیر در سده هاي میانه هجري

1. جریان تدوین تفسیر از قرن 7 تا 10 ه .............................................................................. 140

1-1 . گرایشهاي تفسیري ..................................................................................................... 140

2-1 . شکل گیري مکتب حله . ................................................................................................. 141

2. جریان تدوین تفسیر از قرن 10 تا 12 ه . ........................................................................... 144

1-2 . ظهور مجدد نقش دین در اقتدار سیاسی ....................................................................... 145

2-2 . بازگشت به مطالعات دینی . ............................................................................................. 146

3-2 . شکل گیري اندیشه هاي متفاوت .................................................................................. 148

1-3-2 . حکومت صفویه . ......................................................................................................... 149

2-3-2 . جریان اخباریه ............................................................................................................ 150

4-2 . شکل گیري تفاسیر موضوعی ........................................................................................ 152

فصل هشتم

جریان تفسیر در سده هاي متأخر هجري

1. زمینه هاي تحول در قرون متأخر . ..................................................................................... 157

2. بررسی پیشینه ارتباط جهان اسلام با مسیحیت . ............................................................... 158

1-2 . ارتباط با مسیحیت غربی . .............................................................................................. 158

2-2 . ارتباط با مسیحیت شرقی . ............................................................................................. 161

3-2 . تمایز مسیحیت غربی و شرقی...................................................................................... 163

1-3-2 . نظام روحانیت ........................................................................................................... 163

2-3-2 . برداشت متفاوت از کتاب مقدس ............................................................................. 165

4-2 . تماس مجدد جهان اسلام با مسیحیت . ......................................................................... 166

3. تأثیرپذیري جهان اسلام از مسیحیت ................................................................................. 169

فصل نهم

زمینه هاي فرهنگی تفسیر در قرون متأخر

1. ارتباط بیشتر جهان اسلام با جهان غرب ............................................................................. 176

2. رشد دینگرایی در جهان اسلام . ........................................................................................... 179

3. تقابل دینی در جهان اسلام . ................................................................................................ 181

4. رشد جریان تصوف در جهان اسلام . ................................................................................... 182

5. شکلگیري گفتمانهاي جدید ................................................................................................ 187

6. دوام تفسیر واعظانه .............................................................................................................. 194

1-6 . تفاسیر واعظانه در حوزه تشیع . ....................................................................................... 196

2-6 . خصوصیات کلی تفاسیر واعظانه .................................................................................... 199

1-2-6 . آموزشی بودن . ............................................................................................................ 199

2-2-6 . جذابیت داشتن ........................................................................................................... 200

3-2-6 . کثرت پند و اندرز ....................................................................................................... 201

3-6 . انواع تفاسیر واعظانه ........................................................................................................ 202

7. دوام تفسیر مأثور . .................................................................................................................. 204

1-7 . دلایل رشد تفاسیر مأثور . ................................................................................................. 205

1-1-7 . پر رنگ شدن تمایزهاي مذهبی شیعه و اهل سنت . ................................................ 205

2-1-7 . تغییر گفتمان سده هاي متأخر و پاسخگوئی به پرسش هاي تازه . ............................ 206

3-1-7 . گریز از عقلگرایی و رشد نصگرایی ........................................................................... 206

1-3-1-7 . جریان اخباریه ....................................................................................................... 208

8. دوام تفاسیر فلسفی . .............................................................................................................. 209

9. دوام تفاسیر عرفانی .............................................................................................................. 212

1-9 . تفاسیر عرفانی در قرنهاي 10 تا 12 ه ........................................................................... 212

2-9 . تفاسیر عرفانی در قرن 13 ه ......................................................................................... 213

1-2-9 . گرایش عرفان کلاسیک............................................................................................ 214

2-2-9 . گرایش عرفان غیر کلاسیک .................................................................................... 216

فصل دهم

جریان تدوین تفسیر در عصر جدید

مقدمه ....................................................................................................................................... 222

1. مقطع اول: تعادل بین جریانهاي غربگرا و اسلامگرا ........................................................... 224

2. مقطع دوم: قوت گرفتن جریانهاي اسلامگرا نسبت به غربگرا ............................................ 225

1-2 . تأثیرات جنگ جهانی دوم در جهان اسلام . ................................................................... 226

2-2 . تأثیرات جنگ جهانی دوم در غرب . ............................................................................... 227

3. مقطع سوم: جریان انقلاب اسلامی . ..................................................................................... 230

. شکلگیري تفاسیر علمی .................................................................................................. 232

2-3 . شکلگیري تفاسیر اجتماعی ............................................................................................. 235

3-3 . جنبشهاي اصلاح طلبی در جهان اسلام . ........................................................................ 237

1-3-3 . تجدد طلبان ............................................................................................................... 238

2-3-3 . اصلاح طلبان سیاسی ................................................................................................ 239

3-3-3 . اصلاح طلبان دینی . ................................................................................................... 240

4-3 . انتقاد بر تفاسیر پیشین . .................................................................................................... 243

شرایط یکتفسیر عالی از منظر شیخ محمد عبده ................................................................... 247

1. فهم مفردات قرآن . ............................................................................................................... 247

2. فهم سبک قرآن . .................................................................................................................. 248

3. توجه به علم احوال بشر....................................................................................................... 249

4. فهم جهان شمول بودن قرآن ............................................................................................. 252

5. علم به سیره پیامبر(ص) و صحابه ......................................................................................... 256

فصل یازدهم

تفاسیر اجتماعی در عصر جدید

مقدمه ....................................................................................................................................... 259

1. ویژگیهاي تفاسیر اجتماعی در عصر جدید . ......................................................................... 261

1-1 . نقد تفاسیر پیشین ........................................................................................................... 261

2-1 . توجه به حکمت تشریع آیات . ......................................................................................... 262

3-1 . پرداختن به مسائل اجتماعی . .......................................................................................... 263

2. گرایشهاي تفسیر اجتماعی در جهان عرب .......................................................................... 264

1-2 . گرایش سلفی .................................................................................................................. 264

2-2 . گرایش محافظه کار و سنت پذیر ....................................................................................... 269

3-2 . گرایش ادبی .................................................................................................................... 271

4-2 . گرایشهاي فرعی . ............................................................................................................ 273

3. جریان تفاسیر اجتماعی در ایران .......................................................................................... 274

1-3 . قبل از سال 1300 ش ...................................................................................................... 274

1-1-3 . گرایش غربگرایان غیر دینی ..................................................................................... 274

2-1-3 . گرایش اصلاحطلبان اجتماعی ..................................................................................

. اصلاح طلبان مفسر .............................................................................................. 275

2-2-1-3 . مفسران اصلاح طلب . ........................................................................................... 278

3-1-3 . گرایش دگراندیشان ................................................................................................... 279

2-3 . بعد از سال 1300 ش........................................................................................................ 281

1-2-3 . گرایش انتقادي .......................................................................................................... 283

2-2-3 . گرایش بومی سازي تفسیر ........................................................................................... 285

3-2-3 . گرایش کاهش اختلافات مذهبی . ............................................................................. 285

4-2-3 . گرایش ترجمه . ........................................................................................................... 286

5-2-3 . گرایش عمومی سازي تفسیر ....................................................................................... 286

فصل دوازدهم

تفاسیر موضوعی در عصر جدید

مقدمه ....................................................................................................................................... 289

1. علل عدم شکلگیري تفاسیر موضوعی در قرون میانه.......................................................... 291

1-1 . عدم نیاز به تفاسیر موضوعی . ......................................................................................... 291

2-1 . مخالفت با تفاسیر موضوعی ........................................................................................... 292

2. ویژگی تفاسیر موضوعی در عصر جدید ............................................................................... 293

3. اشکالات تفاسیر موضوعی ................................................................................................... 294

1-3 . تقطیع آیات ..................................................................................................................... 294

2-3 . عدم فهم واژگان مرتبط ................................................................................................. 294

3-3 . عدم توجه به شأن نزول آیات ........................................................................................ 295

4-3 . عدم نزول قرآن به صورت موضوعی . ............................................................................ 296

5-3 . نداشتن گنج واژه . ............................................................................................................ 297

4. تفاسیر موضوعی در میان مستشرقین .................................................................................. 300

5. تفاسیر موضوعی در میان مسلمانان . .................................................................................... 301

فصل سیزدهم

جریان پرهیز از تفسیر و گریز به تدبر

مقدمه ....................................................................................................................................... 303

1. ویژگیهاي تفاسیر تدبري در عصر حاضر . .............................................................................

. گسست گرایی و بازگشت به بنیادها .............................................................................. 305

2-1 . پالایش سنتهاي تفسیري گذشته................................................................................... 308

3-1 . بهره گیري از ساختار قرآنی . ........................................................................................... 310

4-1 . بهره گیري از مباحث زبانشناختی .................................................................................. 311

1-4-1 . گسترش جریان ادبی در مصر ................................................................................... 313

2. مبانی جریان تدبرگرایی در تفسیر ........................................................................................ 316

1-2 . پیوست گرایی . ................................................................................................................. 316

2-2 . گسست گرایی . ................................................................................................................ 319

3. ملاحظات تدبرگرایی در تفسیر قرآن ................................................................................... 321

1-3 . توجه به مبانی اولیه فهم قرآن ....................................................................................... 321

2-3 . توجه به روش ................................................................................................................. 322

1-2-3 . روش علمی ................................................................................................................ 323

2-2-3 . روش اشراقی . ............................................................................................................. 323

3-2-3 . روش ترکیبی ............................................................................................................. 324

فصل چهاردهم

ساختار و مبانی فهم جامع قرآن

1. ویژگیهاي خاص قرآن کریم ................................................................................................ 328

1-1 . تغییر و پراکندگی موضوعات .......................................................................................... 329

2-1 . تعارض ظاهري آیات ...................................................................................................... 329

3-1 . وقوع نسخ در قرآن ......................................................................................................... 331

2. مبانی تفسیر قرآن به قرآن ................................................................................................... 333

1-2 . تشخیص محورهاي موضوعی ....................................................................................... 333

2-2 . تشخیص گروههاي آیه اي . ............................................................................................ 335

3-2 . تشخیص پیوندهاي موضوعی ........................................................................................ 336

4-2 . تحلیل متن . ..................................................................................................................... 337

فصل پانزدهم

مطالعات فرهنگی در تفسیر

مقدمه .......................................................................................................................................

1. مطالعات انسان شناسی ........................................................................................................ 341

1-1 . مطالعات انسان شناسی در میان مستشرقین ................................................................. 341

2-1 . مطالعات انسان شناسی در میان مسلمانان .................................................................... 345

2. مطالعات زبانشناسی . ............................................................................................................. 346

1-2 . سطوح مختلف زبان . ........................................................................................................ 348

2-2 . نزول قرآن به زبان عربی . ................................................................................................ 349

جمع بندي ............................................................................................................................. 354

منابع و مآخذ . ........................................................................................................................ 355

دانلود فایل pdf کتاب تاریخ تفسیر قرآن کریم

منبع: سایت تحقیقات علوم قرآن و حدیث